معرفی کتاب سرمایه‌داری و آزادی از میلتون فریدمن

میلتون فریدمن یکی از چندین نظریه پرداز برجسته جریانی است که امروزه به نام نئولیبرالیسم شناخته می‌شود. یکی از مهم‌ترین کتاب‌های فریدمن (اگر نگوییم مهم‌ترین آنها) کتاب سرمایه‌داری و آزادی است. وی در این کتاب به بحث در مورد چگونگی کارکرد دولت در زمینه‌های مختلف اجتماعی و محدود کردن نظارت دولت برای افزایش آزادی‌های فردی پرداخته است.
کتاب بسیار خواندنی و جالب است همچنین استدلال‌های فریدمن اگرچه بعضا مغالطه امیز به نظر می رسد اما نسبتا دقیق و قابل تامل است. وی در این کتاب به نقش دولت و انحصارات دولتی پرداخته و می‌‌گوید انحصارات دولتی جز در موارد معدود نباید گسترش پیدا کند. همچنین وی انتقاداتی به پول بر پایه کالا (عمدتا طلا) انجام داده است (در زمان نوشته شدن کتاب در سال ۱۹۵۶ استاندارد طلا از پول جدا نشده بود و در واقع شاید بتوان گفت فریدمن کسی است که حرکت به سمت جدا شدن استاندارد طلا از پول را تسریع کرد هرچند پیش از وی نیز پیشنهاداتی در این زمینه داده شده بود). همچنین در کتاب در مورد وضع تعرفه‌های صادرات و واردات، سیاست‌های مالی، نقش دولت در اموزش و پرورش، تبعیض (در استخدام، آموزش و پروش و حق کار)، مسئولیت‌های اجتماعی، صدور جواز کسب (فریدمن معتقد است حتی برای پزشکان نیز نباید داشتن جواز کسب اجباری باشد)، توزیع درامد، رفاه اجتماعی و تخفیف فقر صحبت‌هایی شده است.
همانطور که گفته شد استدلال‌های فریدمن نسبتا دقیق است اما فقط نسبتا. قطعا نقدهایی نیز به استدلال‌های فریدمن وارد است به عنوان مثال در بحث در مورد تبعیض، فریدمن سرمایه‌داری را مسئول بهبود وضعیت اقلیت‌ها می‌داند. این وضعیت با آنچه خود فریدمن «حقایق تاریخی» می‌خواند در تناقض است. (هرچند خود فریدمن برای اثبات مدعای خود از حقایق تاریخی مثال می‌آورد) در واقع این که اقلیت‌ها توانسته‌اند در جوامع رشد کنند همین روح اقلیت بودن آنهاست. در واقع اقلیت‌ها عموما تلاش بیشتری برای رشد در اجتماع می‌کنند و همبستگی بالاتری دارند. جامعه یهودیان حتی پیش از سرمایه‌داری و مدرنیته نیز در جوامع مختلف رشد می‌کردند. پس از ظهور اسلام ایرانیان که در اقلیت بودند به شدت تلاش می‌کردند تا بتوانند در جامعه رشد کنند و همان‌ها موجبات نابودی بنی امیه را فراهم کردند. در واقع روح اقلیت بودن یک عده همبستگی و زمینه‌های رشد آنها را فراهم می‌کند نه سرمایه‌داری.
نقد دیگر بر فریدمن جایی است که می‌گوید ساخت مسکن برای مستمندان کاری اشتباه است و برای اثبات مدعای خود سعی در رد استدلال‌های موافقان ساخت مسکن دارد. استدلال موافقان از نظر فریدمن این است که خانه‌های افراد مستمند نیاز بیشتری به مراقبت دارد به عنوان مثال آتش سوزی و دزدی بیشتری رخ می‌دهد برای همین آنها نیازمند خانه‌های جدید و مطمئن هستند. فریدمن می‌گوید اگر این خانه‌ها هزینه بیشتری به دولت تحمیل می‌کنند پس باید از آنها مالیات بیشتری ستاند. اگرچه در ادامه وی بر این حرف صحه می‌گذارد که مالیات بیشتر از افرادی که به خاطر فقر خانه‌های نامطئن ساخته‌اند نوعی نقض غرض است. اما از این حرف نتیجه می‌گیرد که مشکل افراد فقیر، درآمد کم آنهاست، نه خانه‌های نامطمئن آنها. پس چرا به آنها پول ندهیم؟ قاعدتا دریافت پول می‌تواند برای آنها هم از جهت افزایش آزادی و هم از جهت افزایش درآمد مطلوب تر باشد.
اما نکته‌ای که فریدمن متوجه آن نشده است آن است که مشکل این افراد خطی نیست. بلکه چرخه‌ای است. آنها فقیرند چون خانه مطمئن ندارند و خانه مطمئن ندارند چون فقیرند. این دو عامل در طول یکدیگر نیستند که با پرداخت پول بشود آن را حل کرد. اتفاقا ساخت خانه مطمئن برای این افراد یکی از کم هزینه‌ترین راه‌هایی است که می‌تواند هم از جهت ملاحظات اجتماعی جامعه، هم از جهت افزایش سطح کلی رفاه جامعه هم از جهت کاهش هزینه‌های دولت (به خاطر اثر همجواری) انجام پذیرد.
نقدهای دیگری نیز می‌تواند به کتاب وارد کرد که در حوصله متن نیست. در مجموع نظرات فریدمن اگرچه در زمان خود نظرات انقلابی بود اما امروزه به تدریج اثرات آن در حال نمایان شدن است. در ایالات متحده، از زمان نیکسون تا دوره دوم اوباما (حدود ۴۰ سال) نظرات فریدمن و سایر نظریه پردازان نئولیبرال پیاده شد اما امروزه می‌بینیم که این نظریات نیز در عین حال که در جهاتی به خوبی عمل می‌کردند اما از جهاتی دیگر نیز نواقصی داشتند.