کتاب دروغ/ اراده آزاد از دو بخش تشکیل شده. اول در مورد دروغ صحبت می‌کنه و دوم در مورد اراده آزاد که هر دو بخش خیلی جذابه.
توی بخش اول در مورد این صحبت می‌کنه که چرا دروغ گفتن، حتی دروغ مصلحت آمیز یا دروغ اصطلاحا بی‌ضرر می‌تونه در نهایت مطلوبیت ما رو کم کنه.
سام هریس دروغ‌ها رو به دو شکل تقسیم می‌کنه. اول دروغی که عمدا گفته میشه و دوم دروغی که شما عمدی توش نداری اما حقیقت رو هم نمیگی.
مثلا فرض کنید که یک نفر شما رو با یک نفر دیگه اشتباه گرفته و شما هم متوجه شدید. اون فرد خیلی به شما احترام می‌ذاره و شما هم در اصلاح رفتارش تلاشی نمی‌کنید. اینجا سوال پیش میاد که آیا شما اخلاقا وظیفه‌ای دارید برای اینکه رفتار اون فرد رو اصلاح کنید؟
همینطور دروغ مصلحت آمیز. دوست شما براتون یک هدیه خریده که متنفرید از اون هدیه. آیا باید بهش بگید یا نه؟ مثلا براتون یک پولیور قرمز رنگ خیلی جیغ گرفته در حالی که شما اصلا علاقه‌ای به این رنگ ندارید. آیا باید بهش بگید که به این رنگ‌ها علاقه‌مند نیستید و احتمالا هرگز اون رو نمی‌پوشید؟ یا صرفا تشکر کنید و از کنارش بگذرید؟
یا یک وضعیت حساس دیگه. فرض کنید همسر شما به یک بیماری کشنده مبتلا شده. شما برای اینکه روحیه‌اش رو از دست نده بهش دروغ می‌گید و به خیال خودتون دارید بهش کمک می‌کنید. اما متاسفانه اون فرد فوت می‌کنه. آیا شما لحظات آخر زندگیش رو ازش نگرفتید؟ لحظاتی که می‌تونست عزیزانش رو در آغوش بگیره و باهاشون خداحافظی کنه؟
البته این قضیه طرف دیگه‌ای هم داره. فرض کنید بهش حقیقت رو گفتید و اون به خاطر از دست دادن روحیه‌اش فوت کرد یا اصلا به این خاطر فوت نکرد. فرض کنید به هرحال فوت می‌کرد. آیا تا آخر عمر خودتون رو سرزنش نمی‌کنید که اگر دروغ می‌گفتید ممکن بود بیشتر زنده بمونه؟
اما مهم‌ترین مشکل دروغ اینه که اگر یکبار لو بره، دیگه هرگز قابل برگشت نیست. اعتماد مهم‌ترین چیزی هست که یک آدم دروغگو از دست می‌ده. حتی ممکنه این دروغ، یک دروغ مصلحت آمیز باشه، ممکنه این دروغ به کسی آسیب نزنه. اما به هر حال دروغه و یکبار که لو بره، کل اعتماد رو از بین می‌بره.
اما راستگویی هم در نوع خودش مزیت‌هایی داره. راستگویی شما رو آدم جذاب‌تری می‌کنه. شما رو فردی قابل اعتماد و کاریزماتیک می‌کنه. راستگویی کمک می‌کنه که مشاوره‌های شما بهتر شنیده بشه و نقدهاتون قابل اعتناتر باشه.
اگر فردی هستید که از هر چیز و هرکس تعریف می‌کنید. احتمالا کسی به تعریف‌های شما اعتنایی نمی‌کنه. اما اگر کسی هستید که به سختی تعریف می‌کنید، احتمالا بیشتر حرف شما شنیده میشه. چون تایید گرفتن از شما راحت نیست و تایید گرفتن از شما احتمالا می‌تونه یک نقطه مثبت باشه.
البته این به معنای نقد همه چیز و همه کس نیست. بلکه به این معناست که تعریف و تمجید بی خود از چیزی نکنید. اگر چیزی از نظر شما جذاب نیست. یا ناقصه یا بی کیفیته. اونو به راحتی و البته با ملاحظه اعلام کنید و از چیزی نترسید. اگرچه در کوتاه مدت احتمالا افراد زیادی رو ناراحت می‌کنید، اما در بلندمدت به همون افراد کمک خواهید کرد.
دروغ یک مشکل دیگه هم داره و اون هم اینه که ذهن شما رو درگیر می‌کنه. دروغگو باید حساب و کتاب دروغ‌هاش رو داشته باشه. باید روایت دروغی سر هم کنه و همواره به این روایت دروغ پر و بال بده. این مساله هزینه زیادی برای فرد داره، حتی اگر هزینه اون لو رفتن دروغ‌هاش نباشه، ذهنش همواره درگیر دروغ‌هاش خواهد بود. به همین خاطر نمی‌تواند آسوده خاطر باشد و در بدترین حالت، این مساله به پارانویا منجر می‌شود.
حالا بیایم دو تا دروغ معروف رو با هم بررسی کنیم. توی دوران کرونا، کلی از مسئولین تو آمریکا و اروپا مدام می‌گفتن که واکسن هیچ ریسکی نداره و همه چیز امن و امانه. اما بعداً که مشخص شد عوارضش اون‌قدرها هم که می‌گفتن کم نیست، اعتماد مردم به کل سیستم پزشکی غربی ضربه خورد.
حالا مشکل اینجاست که این بی‌اعتمادی باعث میشه یه عده که واقعا به واکسن‌های پیشگیرانه نیاز دارن، ازش فرار کنن. مخصوصاً خانوارهایی که سطح تحصیلات پایین‌تری دارن و بیشتر در معرض خطر بیماری‌های جدی هستن. یعنی یه دروغ کوچیک تو کوتاه‌مدت شاید بی‌دردسر به نظر بیاد، ولی تو بلندمدت کلی آدم جونشون رو از دست میدن.
یه نمونه دیگه هم سقوط هواپیمای اوکراینی تو ایرانه. سه روز تمام یه عده حقیقت رو پنهون کردن، ولی وقتی تحت فشار دولت کانادا مجبور شدن حقیقت رو بگن، دیگه کار از کار گذشته بود. مردم یه جور بی‌اعتمادی عمیق پیدا کردن که هنوزم نتونستن ازش بیرون بیان. تو هر دو مورد، یه دروغ کوچیکِ مقطعی، در نهایت تبدیل شد به یه فاجعه بزرگ‌تر.
حالا بریم سراغ یه بحث جالب‌تر؛ اصلاً اراده آزاد داریم یا نه؟
تحقیقات نشون داده که مغز ما قبل از اینکه خودمون فکر کنیم داریم تصمیم می‌گیریم، انتخابش رو کرده! یعنی چی؟
در واقع اومدن کورتکس مغز رو اسکن کردن فهمیدن می‌تونن با اسکن کورتکس مغز ۷۰۰ میلی ثانیه قبل از اینکه فرد انتخاب بکنه، با دقت ۸۰ درصد انتخابش رو حدس بزنن. مثلاً فکر کن داری انتخاب می‌کنی که یه لیوان قهوه بخوری، ولی در واقع مغزت از ۷۰۰ میلی‌ثانیه قبل این تصمیم رو گرفته و تو فقط خیال می‌کنی که همین الان انتخاب کردی.
اصلاً بیا یه قدم جلوتر بریم؛ چرا من هر روز صبح قهوه می‌خورم؟ ده سال پیش اصلاً قهوه نمی‌خوردم، ولی حالا بدون اینکه حتی بهش فکر کنم، اولین چیزی که صبح می‌خوام یه فنجون قهوه‌ست. این واقعاً انتخاب خودمه؟ یا یه چیزی که از طریق جامعه، محیط، ژنتیک و کلی عامل دیگه به من تحمیل شده؟
تهش که چی؟ ما فکر می‌کنیم داریم انتخاب می‌کنیم، ولی در واقع این انتخابا از قبل برامون رقم خورده. فقط ما ازش بی‌خبریم.
باز هم یک قدم جلوتر. اگر ما قبول کنیم که انتخاب‌های ما در زندگی مون نقشی ندارن و بیش از اونکه فکرش رو بکنیم تحت تاثیر محیط و ژنتیک و حتی بدنمون هستیم، آیا کل شیرازه قانون از بین نمیره؟
کل قانون مدنی با این پیشفرض بزرگ نوشته شده که انسان مسئول اقدامات خودشه. اما اگر به این نتیجه برسیم که انسان واقعا اراده آزاد نداره و یک عالمه علت دیگه دست در دست هم دادن تا این کار به خصوص مثلا قتل رو انجام بده، آیا می‌تونیم فردی رو به جرم قتل اعدام کنیم؟
در مجموع به نظرم کتاب شسته و رفته و جالبی خوندم و به شما هم توصیه می‌کنم بخونید. خصوصا اینکه مترجمش استاد خشایار دیهیمیه.
مابقی متن رو نخوندین هم نخوندین. صرفا برای سئوی مطلب نوشته شده.
سام هریس، نویسنده، فیلسوف و عصب‌شناس آمریکایی، با آثار خود در زمینه فلسفه، اخلاق و علوم شناختی شناخته می‌شود. دو کتاب مهم او، «دروغ» (Lying) و «اراده آزاد» (Free Will)، به بررسی حقیقت، اخلاق و تأثیر آن‌ها بر زندگی فردی و اجتماعی می‌پردازند. این کتاب‌ها بحث‌های عمیقی در مورد ماهیت دروغ، آزادی انتخاب و مسئولیت فردی ارائه می‌دهند که برای مخاطبان علاقه‌مند به فلسفه، روانشناسی و علوم شناختی بسیار جذاب هستند.
کتاب دروغ (Lying) – آیا همیشه باید حقیقت را گفت؟
خلاصه کتاب دروغ
سام هریس در این کتاب کوتاه، اما تأثیرگذار، استدلال می‌کند که دروغ گفتن، حتی در کوچک‌ترین موارد، می‌تواند پیامدهای مخربی بر روابط انسانی و جامعه داشته باشد. او معتقد است که راستگویی مطلق، راهی برای افزایش اعتماد و بهبود زندگی فردی و اجتماعی است.
نکات کلیدی کتاب دروغ
- دروغ گفتن همیشه زیان‌آور است: حتی «دروغ‌های مصلحتی» می‌توانند به تدریج باعث کاهش اعتماد بین افراد شوند.
- راستگویی به رشد شخصی کمک می‌کند: با گفتن حقیقت، افراد می‌توانند زندگی شفاف‌تر و صادقانه‌تری داشته باشند.
- چرا مردم دروغ می‌گویند؟: بسیاری از دروغ‌ها ناشی از ترس، حفظ آبرو یا اجتناب از پیامدهای ناخوشایند هستند.
- راستگویی و جامعه: جوامعی که بر پایه صداقت شکل گرفته‌اند، روابط مستحکم‌تر و پایدارتری دارند.
چرا باید کتاب دروغ را بخوانیم؟
- اگر به دنبال درک بهتر نقش صداقت در زندگی فردی و اجتماعی هستید.
- اگر می‌خواهید با پیامدهای روانشناختی و اجتماعی دروغ آشنا شوید.
- اگر به مباحث فلسفه اخلاق و تأثیر آن بر زندگی روزمره علاقه دارید.
کتاب اراده آزاد (Free Will) – آیا ما واقعاً در انتخاب‌هایمان آزاد هستیم؟
خلاصه کتاب اراده آزاد
در کتاب «اراده آزاد»، سام هریس با استناد به یافته‌های علوم شناختی و عصب‌شناسی، این باور رایج را که انسان دارای اراده آزاد است، به چالش می‌کشد. او استدلال می‌کند که تمام تصمیمات ما تحت تأثیر عوامل بیولوژیکی، محیطی و ژنتیکی هستند و کنترل کاملی بر انتخاب‌های خود نداریم.
نکات کلیدی کتاب اراده آزاد
- توهم اراده آزاد: سام هریس معتقد است که انتخاب‌های ما تحت تأثیر فرایندهای مغزی و ناخودآگاه قرار دارند و ما فقط حس می‌کنیم که آزادانه تصمیم می‌گیریم.
- تأثیرات علمی و فلسفی: تحقیقات عصب‌شناسی نشان داده‌اند که فعالیت‌های مغزی، قبل از آنکه آگاهی فردی تصمیم بگیرد، انتخاب را مشخص کرده‌اند.
- پیامدهای اخلاقی و اجتماعی: اگر اراده آزاد وجود نداشته باشد، مسئولیت اخلاقی چگونه تعریف می‌شود؟ آیا باید دیدگاه خود را درباره جرم و مجازات تغییر دهیم؟
- چگونه بدون اراده آزاد زندگی کنیم؟: پذیرش نبود اراده آزاد می‌تواند به درک عمیق‌تر از رفتار انسان‌ها، کاهش سرزنش و افزایش همدلی منجر شود.
چرا باید کتاب اراده آزاد را بخوانیم؟
- اگر به مباحث فلسفه ذهن و علوم شناختی علاقه دارید.
- اگر می‌خواهید بدانید آیا انتخاب‌های ما واقعاً از خودمان است یا تحت تأثیر عوامل بیرونی شکل می‌گیرد؟
- اگر به دنبال درک بهتر از ارتباط بین عصب‌شناسی و آزادی انسان هستید.
نقد و بررسی کتاب‌های دروغ و اراده آزاد
نقاط قوت:
✔ سبک نگارش ساده، روان و در عین حال عمیق.
✔ ارائه استدلال‌های قوی و مستندات علمی.
✔ بحث‌های چالش‌برانگیز که تفکر خواننده را به چالش می‌کشد.
نقاط ضعف:
✖ برخی از خوانندگان ممکن است استدلال‌های هریس را بیش از حد قطعی و مطلق بدانند.
✖ ایده نبود اراده آزاد ممکن است برای برخی افراد ناامیدکننده یا سردرگم‌کننده باشد.
نتیجه‌گیری
کتاب‌های «دروغ» و «اراده آزاد» از سام هریس، آثاری تحلیلی و تفکربرانگیز هستند که به بررسی موضوعات راستگویی و تأثیرات آن در زندگی اجتماعی و همچنین آزادی اراده از منظر علوم شناختی و فلسفه می‌پردازند. این کتاب‌ها می‌توانند زاویه دید جدیدی به مخاطب بدهند و او را به چالش بکشند. اگر به دنبال کتاب‌هایی با محتوای علمی، فلسفی و اخلاقی هستید، این دو اثر گزینه‌های بسیار خوبی برای مطالعه خواهند بود.
